Σεξ: Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας

Για πολλούς ανθρώπους αποτελεί ένα τεράστιο ερωτηματικό το ζήτημα της ποιότητας της σεξουαλικής τους ζωής… ‘Γιατί δεν μπορώ να νιώσω ευχαρίστηση;’, ‘Γιατί δεν έχω επιθυμία πιο συχνά;’, ‘Γιατί δεν απολαμβάνω τη σεξουαλική πράξη;’, ‘Γιατί βαριέμαι...

εύκολα τον ερωτικό μου σύντροφο;’, ‘Γιατί οι άλλοι χαίρονται περισσότερο το σεξ;’… Αυτά είναι κάποια από τα πολλά ερωτήματα που απασχολούν σημαντικό ποσοστό ανθρώπων και τα οποία παραμένουν αναπάντητα για μεγάλα χρονικά διαστήματα επηρεάζοντας σημαντικά την αυτοεκτίμηση και την ποιότητα ζωής τους.

Οι λύσεις που επιδιώκονται στις περισσότερες περιπτώσεις είναι συνήθως βιαστικές, ή κινούνται στα πλαίσια στερεοτύπων, όπως είναι, για παράδειγμα, η βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης, η χρήση διαφόρων μεθόδων αναζωογόνησης κατά τη σεξουαλική πράξη, η συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων κοκ.

Πώς μπορούν όμως να απαντηθούν ουσιαστικά αυτά τα ερωτήματα και ποιος είναι ο λόγος που πολλοί άνθρωποι συναντούν δυσκολίες στη σεξουαλική τους ζωή; Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζεται η άποψη ότι ένας βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι άμεσα εμπλεκόμενοι φοβούνται να έρθουν πιο κοντά σε συναισθηματικό επίπεδο και αυτή η αδυναμία εγγύτητας «χαλάει» και επηρεάζει άμεσα και με σημαντικό τρόπο την ποιότητα της ερωτικής πράξης. Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας αφορά επίσης τον τρόπο με τον οποίο κάθε άνθρωπος 'αφήνεται' γενικότερα σε πολλά πράγματα στη ζωή του, και αφορά επίσης και τον τρόπο με τον οποίο κανείς σχετίζεται με τον εαυτό του, με το σώμα του και αφήνεται στα αισθητηριακά ερεθίσματα. Ο τρόπος με τον οποίο κάθε άνθρωπος δίνεται και δίνει συναισθηματικά αποτελεί μια διαφορετική τοποθέτηση ζωής και έναν διαφορετικό τρόπο σεξουαλικής έκφρασης.

Ας εξετάσουμε όμως τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια ‘συναισθηματική απόσταση’ κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και πώς αυτή εκδηλώνεται:

• ξαφνική αίσθηση ‘παγώματος’
  
• απώλεια ερωτικής επιθυμίας
  
• αίσθηση ότι ‘δεν είμαι εκεί’, ή ότι ‘δεν είμαι ολόκληρος/ η εκεί’
  
• προσποίηση συμμετοχής
  
• τάση φυγής από τη σεξουαλική επαφή
  
• επιθετικότητα προς το/ τη σύντροφο
  
• παρατήρηση/ παρατηρητής της σεξουαλικής πράξης
  
• μη ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης
  
• αίσθηση ανικανοποίητου
  
• σεξουαλική αποστροφή

Εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας
Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας μπορεί εν δυνάμει να οδηγήσει και στην εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Για να το κατανοήσουμε αυτό καλύτερα, μπορούμε να φανταστούμε την εικόνα ενός ανθρώπου που ενώ ετοιμάζεται να μπει στην κατάσταση διέγερσης της σεξουαλικής επαφής, η οποία αποτελεί αναμφισβήτητα ένα άνοιγμα σε συναισθηματικό και σωματικό επίπεδο, εκείνος μπαίνει φοβισμένος και ταμπουρωμένος, με χίλιες δύο άμυνες και ‘εξοπλισμούς’, με σκοπό να αμυνθεί. Η αντιφατική αυτή συναισθηματική κατάσταση είναι φυσικό να δημιουργήσει προβλήματα και, τελικά, την εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας.
Για παράδειγμα, μια γυναίκα που δεν μπορεί, ή φοβάται να «αφεθεί» συναισθηματικά στη σχέση της με έναν άντρα και δεν εμπιστεύεται γενικότερα τους άντρες μπορεί, κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, να αρχίσει να χάνει τη διέγερσή της, να αποσπάται εύκολα η προσοχή της, να γίνεται επικριτική, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ολοκληρώσει τη σεξουαλική πράξη. Ή, ένας άντρας που νιώθει αμφιθυμία με τις γυναίκες και φοβάται την κριτική τους, μπορεί να εκδηλώσει μια στυτική δυσλειτουργία «εξασφαλίζοντας» έτσι ένα πάγωμα της σχέσης και μια συναισθηματική απόσταση από την εκάστοτε σύντροφο μιας και η σχέση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί και να προχωρήσει περισσότερο. ‘Ήταν μόνο σεξ…’

Πολλές φορές οι άνθρωποι καταλήγουν να εκλογικεύουν το φόβο τους αντί να προσπαθούν να επιλύουν τα πραγματικά αίτια στις δυσκολίες που συναντούν. Έτσι, λοιπόν, στο πλαίσιο αυτό, θα ακούσουμε συχνά ανθρώπους να λένε για μια ερωτική τους εμπειρία ότι ‘ήταν μόνο σεξ…’, σαν να μπορεί πραγματικά να διαχωριστεί το σεξ από το συναίσθημα. Η τοποθέτηση αυτή αποτελεί πράγματι μια άμυνα στο μπλοκάρισμα που το ίδιο το άτομο νιώθει στη σύνδεση συναισθήματος και σεξουαλικής δραστηριότητας. Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα και η έκφρασή της αποτελούν μια πολύ βασική, αν όχι τη βασικότερη διάσταση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Είναι σαν μια ατμόσφαιρα που φέρουμε μέσα μας και γύρω μας, ένας ιδιαίτερος ορίζοντας της ύπαρξής μας που μας ακολουθεί παντού. Είναι ο τρόπος με τον οποίο 'είμαστε' και 'υπάρχουμε', και σίγουρα αποτελεί μια πολύ βασική αίσθηση ταυτότητας για κάθε άνθρωπο. Όταν όμως όλα αυτά μας φοβίζουν, αρχίζουμε αμυντικά να τα διασπούμε σε κομμάτια και να θεωρούμε ότι μπορεί η σεξουαλική δραστηριότητα να είναι μια απλή μηχανική πράξη στην οποία κανείς εκτονώνεται σωματικά και τίποτα περισσότερο. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν δεν θα ταίριαζε τόσο η φράση ‘ήταν μόνο σεξ…’, όσο ‘ήταν μόνο μια άμυνα…’.

Η συναισθηματική εγγύτητα
Με τον όρο ‘συναισθηματική εγγύτητα’ εννοούμε περισσότερο την ικανότητα ενός ατόμου να έρχεται πιο κοντά συναισθηματικά με τους άλλους ανθρώπους, να εκφράζεται όπως θέλει κοκ. Από τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο αναπτύσσουμε αυτή την ικανότητα μέσα από τον τρόπο που την γνωρίζουμε στις πρώτες βασικές σχέσεις της ζωής μας. Αν αυτές δεν αποδειχθούν ικανοποιητικές, εγείρονται άμυνες οι οποίες διαμορφώνουν τη συναισθηματική μας έκφραση και που όμως, στη συνέχεια της ζωής μας, όταν ξαναπροσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε μια οικεία σχέση ‘εγείρονται’ ξανά εμποδίζοντάς μας να προσεγγίσουμε συναισθηματικά τους άλλους ανθρώπους και να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας. Με άλλα λόγια, μόλις νιώσουμε συναισθήματα, αμυνόμαστε με τον ίδιο τρόπο, όπως όταν ήμασταν μικροί, και δεν μπορούμε να βρούμε έναν πιο λειτουργικό τρόπο ‘να είμαστε’ και να συνυπάρχουμε αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους.

Παράλληλα, οι άμυνες στη συναισθηματική έκφραση προσδίδουν και σημαντικά αρνητικά στοιχεία στην εικόνα που διαμορφώνουμε για τον εαυτό μας. Ο φόβος της μοναξιάς, της εγκατάλειψης, της απόρριψης μας επηρεάζουν σημαντικά. Τα συναισθήματα που μπορεί να νιώθουμε συνοδεύονται και από όλους αυτούς τους φόβους που μπορούν εύκολα να μπλοκάρουν τη σεξουαλική μας έκφραση και επικοινωνία. Μπορεί να αποτελεί ένα οξύμωρο σχήμα αλλά, τελικά, ο συνδυασμός αγάπης και σεξ αποτελεί έναν δύσκολο στόχο και προορισμό για πολλούς ανθρώπους.

Η σεξουαλικότητα που αναπτύσσεται
Είναι γνωστό ότι το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ένα παιδί μεγαλώνει επηρεάζει τη σεξουαλικότητά του που αναπτύσσεται, αλλά με ποιον ακριβώς τρόπο; Στο θέμα που εξετάζουμε μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι διαπροσωπικοί παράγοντες που οδηγούν τα παιδιά να δημιουργούν άμυνες στην έκφραση συναισθημάτων, που επηρεάζουν την εικόνα σώματος που διαμορφώνεται, τη σεξουαλικότητα που τώρα αναπτύσσεται και τη μελλοντική επιλογή ερωτικών συντρόφων. Είναι γεγονός ότι η απορριπτική και επιθετική συμπεριφορά των γονιών και, κυρίως, η αμφιθυμία που μπορεί να εκφράζουν δημιουργεί στα παιδιά άμυνες στην έκφραση συναισθήματος αλλά και στη συναισθηματική προσέγγιση των άλλων ανθρώπων. Έτσι, ο ενήλικας που διαμορφώνεται μαθαίνει να συνδέει το συναίσθημα με πόνο και να απομακρύνεται κάθε φορά που νιώθει συναισθηματικά πιο κοντά με έναν ερωτικό σύντροφο, μην μπορώντας να διαχειριστεί τη συναισθηματική εγγύτητα που βιώνει.
Η σεξουαλική επαφή αποτελεί βέβαια το 'πιο κοντά' που μπορεί να βρεθεί κανείς με έναν άλλο άνθρωπο και εκεί η διαχείριση των συναισθημάτων είναι ακόμη πιο δύσκολη. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που μας ενδιαφέρει εδώ είναι ότι οι αρνητικές αυτές εμπειρίες μεταφέρονται αργότερα σε αρνητικά συναισθήματα σχετικά με διάφορα μέρη του σώματος. Με άλλα λόγια, το αίσθημα ότι ‘δεν είμαστε αγαπητοί’ μεταφέρεται και στο σώμα.
Το χάδι και το σωματικό άγγιγμα έχουν πολύ μεγάλη σημασία κατά την ανάπτυξή μας και η σημασία τους τονίζεται πάντα ιδιαίτερα. Το σώμα που δεν έχει λάβει, το σώμα που δεν έχει συναντήσει άλλο σώμα κατά την εξέλιξή του γίνεται τελικά ένα σώμα το οποίο είναι διασπασμένο, αμυντικό, ασταθές, όσο και η ψυχή. Οι αναστολές που προκύπτουν από αυτή την εικόνα σώματος και το αίσθημα ότι δεν είναι κανείς αγαπητός κάνουν συχνά το άτομο να ‘κρατά’ την αγάπη του, την τρυφερότητά του αλλά και τη σεξουαλική του απόκριση κατά τις πιο προσωπικές του στιγμές.

Και άλλες εμπειρίες σχετικά με το σώμα επηρεάζουν σημαντικά την αναπτυσσόμενη σεξουαλικότητα. Για παράδειγμα, η άσκηση υπέρμετρου ελέγχου σε σημαντικές σωματικές λειτουργίες, η υπέρμετρη ενασχόληση με την καθαριότητα, την τάξη και τους κανόνες επηρεάζουν σημαντικά την εικόνα σώματος που διαμορφώνεται και την αίσθηση που διαμορφώνει ένα παιδί για το σώμα του. Ένα αίσθημα ντροπής μπορεί να αρχίσει να συνδέεται με την ανάπτυξη των σωματικών λειτουργιών που θα ακολουθεί το παιδί σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα επηρεάζει τη βασική αίσθηση αυτονομίας και την αίσθηση ότι το σώμα του τού ανήκει. Επίσης, αρνητικές απόψεις σχετικά με το ανθρώπινο σώμα και τη ‘γύμνια’ προδιαθέτουν μια αίσθηση ντροπής και ενοχής. Έτσι, για πολλούς άντρες και γυναίκες η απλή πράξη του σεξ συχνά ‘μολύνεται’ από μια επιβλαβή διαδικασία κοινωνικοποίησης που παρεμποδίζει τον αυθορμητισμό και καλλιεργεί αισθήματα αυτοκριτικής και ντροπής. Μια καλή εικόνα σώματος είναι απαραίτητη και σημαντική προϋπόθεση για ικανοποιητικό σεξ. Η σεξουαλική ταυτότητα και η αυτοεκτίμηση που διαμορφώνονται έχουν τις ρίζες τους και τα θεμέλιά τους στην εικόνα που διαμορφώνει κανείς για το σώμα του.

Οι γυναίκες και οι άντρες που «απορροφούν» και ενσωματώνουν στην εικόνα του εαυτού τους αυτές τις διαταραγμένες απόψεις νωρίς στη ζωή τους, υποφέρουν από αίσθημα σεξουαλικής κατωτερότητας και ανεπάρκειας. Οι απόψεις που επικρατούν μέσα στην οικογένεια για το σεξ και τα παρελκόμενά του επηρεάζουν επίσης σημαντικά και δημιουργούν, αν μη τι άλλο, μια σημαντική επίδραση. Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ ότι η ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στην οικογένεια σχετικά με αυτό το θέμα, συνήθως αρνητική και αμυντική, αλλά και οι απόψεις που την συνοδεύουν μοιάζει σαν να ‘αποσπούν’ το σεξ από τα πλαίσια της φυσιολογικής ανθρώπινης λειτουργίας και να το κατατάσσουν ως μια διαφορετική και ξεχωριστή δραστηριότητα της ζωής. Παράλληλα, σε πολλές οικογένειες υπάρχουν πολύ λίγες έως καθόλου ενδείξεις ότι οι γονείς απολαμβάνουν μια ενεργό σεξουαλική σχέση με χαρά και τρυφερότητα.

Οι γονείς συχνά διστάζουν να εκφραστούν σωματικά, με ένα χάδι ή άγγιγμα, μπροστά στα παιδιά τους. Σε αυτό το πλαίσιο, δημιουργείται μια ατμόσφαιρα στην οικογένεια ‘σαν το σεξ να είναι κάτι άλλο’, έξω από τα πλαίσια της καθημερινής φυσιολογικής ζωής. Στην αντίθετη περίπτωση, μπορεί επίσης το σεξ να υπερτονίζεται και να υπάρχει ένας σεξουαλικός υπαινιγμός σε οτιδήποτε. Και σε αυτή την περίπτωση, η επίδραση είναι αρνητική καθώς δημιουργείται στα παιδιά μια πρόωρη διέγερση που δύσκολα μπορούν να διαχειριστούν και μια εικόνα του κόσμου στην οποία όλες οι συνδιαλλαγές μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας είναι σεξουαλικές και δεν μπορεί να υπάρξει κάτι άλλο, για παράδειγμα, η φιλία. Και στις δύο περιπτώσεις πάντως, τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι το σεξ είναι κάτι φυσιολογικό το οποίο μπορούν να εντάξουν με ένα δημιουργικό τρόπο στη ζωή τους.
Ο γονέας του ίδιου φύλου αποτελεί για κάθε παιδί ένα πρότυπο μίμησης για τη σεξουαλικότητά του που αναπτύσσεται και, κυρίως, για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να σχετίζεται με άτομα του αντίθετου φίλου. Τα παιδιά παρατηρούν μέσα στην οικογένεια πώς συμπεριφέρονται οι σύντροφοι μεταξύ τους. Εάν, για παράδειγμα, αυτή η αλληλεπίδραση εμπεριέχει σημαντικά στοιχεία επιθετικότητας, τότε μπορεί να ταυτιστούν και να τείνουν να μιμούνται και να επαναλαμβάνουν μελλοντικά την ίδια συμπεριφορά με τους εκάστοτε συντρόφους τους. Για παράδειγμα, ένα αγόρι που έχει παρατηρήσει την επιθετική και χειριστική συμπεριφορά του πατέρα του προς τη σύζυγό του μπορεί να έχει ταυτιστεί μαζί του και να εκδηλώνει την ίδια συμπεριφορά με τη σύντροφό του όταν προκύπτει κάποια σύγκρουση ή διαφωνία μεταξύ τους.

Κοινωνικές και άλλες επιδράσεις
Το οικογενειακό περιβάλλον επιδρά και διαμορφώνει καθοριστικά τη σεξουαλικότητα που αναπτύσσεται, αλλά και άλλοι παράγοντες επιδρούν σημαντικά. Τα σεξουαλικά πρότυπα που επικρατούν για παράδειγμα, αλλά και οι απόψεις που επικρατούν για τα δύο φύλα επηρεάζουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο μαθαίνει να αλληλεπιδρά και να λειτουργεί στις σχέσεις του με το άλλο φύλο. Παράλληλα, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στις σημερινές κοινωνίες επικρατεί έντονα μια τάση επικέντρωσης στον ‘εαυτό’ και το ναρκισσισμό. Ασχολούμαστε περισσότερο με τον εαυτό μας με αποτέλεσμα να μην επικοινωνούμε και να μην αλληλεπιδρούμε ουσιαστικά με το άλλο φύλο. Η τάση αυτή φυσικά αντανακλάται άμεσα και στη σεξουαλική επαφή, η οποία έτσι μοιάζει να είναι περισσότερο μια αναμέτρηση με τον ίδιο μας τον εαυτό και την εικόνα μας.
Η σεξουαλική επαφή που γίνεται για ναρκισσιστικούς λόγους μοιάζει σαν να έχουμε τοποθετήσει έναν καθρέφτη μπροστά μας και παρατηρούμε και θαυμάζουμε τον εαυτό μας σχετικά με τις αποδόσεις του κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, την εικόνα του σώματός μας κοκ. Με άλλα λόγια, σε μια τέτοια σεξουαλική συνεύρεση δεν εμπεριέχουμε τον άλλον, δεν επικοινωνούμε με τον άλλον και, ουσιαστικά, δεν μας ενδιαφέρει για τον άλλον. Είμαστε απλά εκεί για τον εαυτό μας και τις σεξουαλικές αποδόσεις μας. Ας μην παραλείψουμε να αναφέρουμε εδώ ότι σε ένα τέτοιο κοινωνικό και ψυχολογικό πλαίσιο δεν θα μπορούσε παρά να προκύψει και αυτή η τόσο μοναχική και αμυντική συμπεριφορά που έχει επικρατήσει, αυτή της αναζήτησης συντρόφου μέσω διαδικτύου η οποία τείνει να θεωρείται και πολύ φυσική.

Η συμπεριφορά αυτή όμως πράγματι ταιριάζει στην αδυναμία ή το φόβο που υπάρχει στους ανθρώπους για συναισθηματική εγγύτητα. Πράγματι, οι γνωριμίες μέσω διαδικτύου προσφέρουν τη δυνατότητα συναισθηματικής αποστασιοποίησης, με άλλα λόγια δίνουν τη δυνατότητα σε κάποιον να συνομιλεί με άλλους ανθρώπους, να γνωρίζει άλλους ανθρώπους, τοποθετώντας ένα διαχωριστικό ασφαλείας ανάμεσα σε εκείνον και τον άλλον. Συχνά ακούγεται ότι αυτή η διαδικασία δεν διαφέρει από το να γνωρίζει κανείς κάποιον από κοντά. Αυτό βέβαια δεν ισχύει, το πρόβλημα όμως έγκειται όταν κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί τη διαφορά…
Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε ή, καλύτερα, να τοποθετηθούμε πιο ορθά απέναντι σε αυτά τα ζητήματα; Ένα βασικό στοιχείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι το να μην θεωρούμε το σεξ ως κάτι ξεχωριστό, έναν διαφορετικό τομέα της ζωής στον οποίο μπορούμε να συμμετέχουμε χωρίς συναίσθημα, με άλλο πρόσωπο κοκ. Αυτό που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και οι δυσκολίες που προκύπτουν αντανακλούν τις δυσκολίες και τις άμυνες που έχουμε σε ψυχικό επίπεδο και για αυτό θα πρέπει να τους δώσουμε και ιδιαίτερη σημασία. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό, και φαίνεται να μην υπάρχει και άλλη λύση μάλλον, από το να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μόνο έτσι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τους φόβους και τις αναστολές μας και να μπορέσουμε να τους αλλάξουμε. Μια τέτοια διαδικασία μας οδηγεί σε μια καλύτερη επικοινωνία με τον εαυτό μας και τους άλλους ανθρώπους γύρω μας, άρα και σε μια καλύτερη σεξουαλική ζωή.

http://www.iatronet.gr/article.asp?art_id=17147